Maakbaarheid

Is een Complex Adaptief Systeem maakbaar?

Een  complex adaptief systeem (CAS) vertoont homeostase. Dat wil zeggen: het reageert op een externe prikkel of verandering op een zodanige manier dat het effect van die prikkel ongedaan wordt gemaakt. Maar een CAS kan ook extreem gevoelig zijn voor een hele kleine prikkel of verandering en een extreme reactie vertonen.Een organisatie wordt over het algemeen ontworpen en conform de blauwdruk ingericht om vervolgens van start te gaan. Zoals elders (zie blog “Waarom reorganisaties falen”) uiteen is gezet doorloopt een CAS-organisatie vervolgens een autonoom optimalisatieproces om een optimale en homeostatische toestand te bereiken. “Werkprocessen moeten inslijten” heet dat.

In het geval van een CAS-organisatie zijn er veel verschillende organisatie-blauwdrukken die allemaal leiden tot dezelfde optimale,  homeostatische toestand. Er is dus geen één-op-één relatie meer tussen de ontstane eindtoestand en de blauwdruk, zoals dat bij de bouw van een huis of een machine wel het geval is. Elke component van een huis, een muur of een raam, correspondeert met één lijntje of figuur op de blauwdruk

De vraag is dus of een CAS-bedrijfsorganisatie überhaupt maakbaar is. De informatie over de eindtoestand die impliciet en onvolledig in de organisatie-blauwdruk aanwezig is, is niet toegankelijk, de details van het optimalisatieproces zijn onbekend en het optimalisatieproces zelf is onvoorspelbaar als gevolg van feedback loops.

De conclusie moet zijn dat een CAS-organisatie niet maakbaar is volgens de blauwdrukmethode.

Toch worden er continue complex adaptieve systemen “gemaakt”. Alle levende organismen zijn complex adaptieve systemen. De ontogenese van levende organismen gebruikt geen blauwdruk, maar een recept dat vastligt in het DNA. En die ontogenese vereist de machinerie om het recept te lezen en uit te voeren. Overigens bevat het DNA niet het recept om het organisme te maken, maar het recept om de eiwitten te produceren die op hun beurt de vorming van het organisme sturen; het zich ontwikkelende organisme beïnvloedt op zijn beurt de uitlezing van zijn eigen DNA, en daarmee indirect zijn eigen ontwikkeling.

Een voorbeeld van schaal gelijkvormigheid.
Als op de grens van de Mandelbrot fractal (links boven) wordt ingezoomd wordt ruwweg dezelfde fractaal zichtbaar.
Als op de grens van die figuur weer zou worden ingezoomd wordt die figuur nog eens zichtbaar.
Ad infinitum (waarschijnlijk)

 

Complex adaptieve systemen zijn dus maakbaar door middel van een proces met feedback loops waarin veel componenten betrokken zijn. Een zelforganiserend proces dat een complex adaptief systeem “maakt” waarin een zelforganiserend proces plaatsvindt. Zoals de Mandelbrot fractal (zie in bovenstaande figuur, links boven) zichzelf voort lijkt te brengen als op de grens ingezoomd wordt (zie bovenstaande figuur rechts onder)

De vraag is of, en hoe, een bedrijfsorganisatie als complex adaptief systeem maakbaar is.  Is er een analogie met organismen denkbaar? En bruikbaar?

Veel actieve interventies zullen immers leiden tot dezelfde eindtoestand. Soms zullen kleine, vooraf onbekende interventies zullen naar een andere onvoorspelbare eindtoestand toestand leiden. Geen kenmerken waarop een managementaanpak gebaseerd lijkt te kunnen worden, waarbij maakbaarheid de connotatie heeft van een bekend eindresultaat dat door middel van bekende, doelgerichte maatregelen bereikt kan worden.

Maakbaarheid van een bedrijfsorganisatie als complex adaptief systeem heeft veel meer de betekenis van beïnvloedbaar, waarbij de details van het eindresultaat nog steeds onbekend en onvoorspelbaar zijn, maar het kwalitatieve effect wellicht niet.

Wat kan worden beïnvloed is de vorm van het landschap waarin een CAS zichzelf organiseert. Zo zal de ontwikkeling van een als zodanig ervaren shared value en/of het verlagen van de interne afhankelijkheden en (de noodzaak tot intensieve) samenwerking leiden tot een kleiner aantal optimale eindtoestanden.